از منبر تا مِمبِر

مبلغ مجازی کیست؟
محرم و صفر فرصتی برای بازسازی معنوی ماست، اما علاوه بر بهره‌ای که خود می‌بریم و رزق و توشه معنوی یک سال خود را ذخیره کنیم، باید بتوانیم دیگران را هم بر سر این سفره مهمان کنیم.
فرقی نمی‌کند که طلبه و روحانی باشید یا دانشجو، فعال فرهنگی یا صرفا یک دغدغه‌مند فرهنگ و فعال در فضای مجازی؛ نمی‌توان نسبت به این رویداد بی‌تفاوت بود و از این فرصت استفاده نکرد. کنش‌گری عمومی در این زمینه وابسته به اطلاعات عمیق علوم اسلامی هم نیست، کافی‌ست دریافت درونی یا حس و حال خود از این قیام بزرگ را در فضا مجازی به اشتراک بگذارید یا محیط عاشورایی اطرافتان را روایت کنید.

خلاق باشید
برای جذب بیشتر و تأثیرگذاری بهتر، باید محتوای خود را با خلاقیت ارائه کنید.
اگر حوصله دارید به مسائل و مشکلات فکر کنید و آن‌‌ها را با پاسخ‌های آماده و کلی توجیه نمی‌کنید، در کنار مسائل فوری و روبنایی به مسائل زیربنایی هم فکر می‌کنید، زودتر از دیگران به مشکلات و معضلات جامعه پی می‌برید و منتظر دیگران نمی‌مانید، به تغییر و تحول علاقه دارید، نسبت به روش‌های متعارف نگاه انتقادی دارید و روش‌های جدیدی پیشنهاد می‌کنید، با حداقل تغییرات، بیشترین و بهترین نتیجه را می‌گیرید و برای هر مشکل به چند راه حل فکر می‌کنید و صرفا سراغ یک راه حل دم‌دستی نمی‌روید، شما خلاق هستید!
در غیر این صورت به دنبال پرورش خلاقیت در خود باشید.

اول: حرکت…
مشکل بزرگی که در تبلیغ معارف دینی وجود دارد این است که بسیاری از مخاطبان نیاز به حرکت و فراگیری معارف را احساس نمی‌کنند. بنابراین ابتدا لازم است که مخاطب را به حرکت واداشت و سپس مسیر حرکت را در پیش او نهاد. یعنی این‌جا به‌جای نیازسنجی باید نیازسازی کرد.
کتاب «حرکت» مرحوم صفایی حائری (عین صاد) توضیح می‌دهد که چگونه باعث شویم افراد خودشان حرکت کنند، بدون این‌که نیاز به نیروهای انگیزاننده بیرونی داشته باشند. پیشنهاد می‌کنم این کتاب را چند بار بخوانید.
امام جواد(ع) می‌فرمایند از جمله خصلت‌های مورد نیاز مؤمن، واعظ درونی است؛ یعنی همان چیزی که باعث حرکت انسان می‌شود.

مواظب باشید هدایت نشوید!
یکی از خصوصیات بسیاری از جوان امروز این است که لزوما دنبال هدایت شدن نیستند، بلکه دنبال هدایت کردن شما هستند! همانقدر که شما دنبال تغییر نگاه او هستید، او هم دنبال تغییر نگاه شماست!
در این‌جا نیازی نیست که زیاد حرف بزنید و محتوا تولید کنید، بلکه بیشتر باید گوش کنید و حرف مخاطب را درک کنید (نه این‌که به او حق بدهید).
اگر این قشر فرصت حرف زدن پیدا کنند و حرفشان شنیده شود بخشی از مشکل خودبه‌خود حل می‌شود. شما باید گوش شنوا باشید تا ارتباط شما با مخاطب شکل بگیرد.
یکی از ویژگی‌های پیامبر این بود که حرف مردم را می‌شنید و برای آنان مثل گوش بود: «اُذُن خیر لکم…».

من مخاطب کانال خودم نیستم!
درست است که دانش و مهارت شما مهم است، چون محتوایی که تولید می‌کنید بر پایه همین دانش و مهارت است، اما قرار است محتوا را برای مخاطب تولید کنید؛ بنابراین فکر و دغدغه و نیاز و انگیزه شما اصلا نباید محور تولید محتوا باشد.
شما هر لحظه باید تکرار کنید: «من مخاطب کانال خودم نیستم!» ذهن خودتان را باید به ذهن مخاطب تغییر بدهید و «من چه فکر می‌کنم» باید تبدیل شود به «او چه فکر می‌کند»!
این تغییر نگاه تأثیر جدی بر همه فرایندهای تبلیغ مجازی خواهد داشت، از ایده‌پردازی تا جذب و تأثیرگذاری بر مخاطب.

مخاطب شما کیست؟
یکی از اشکالات مهم کانال‌های تبلیغی، مخاطب گسترده است. با یک محتوا نمی‌شود طیف وسیعی از مردم را مخاطب قرار داد و تأثیرگذار بود.
به دنبال مخاطب گسترده و جذب حداکثری نباشید و همه چیز را برای همه‌کس منتشر نکنید. گروه خاصی از مردم را هدف قرار دهید و آن‌ها را به‌طور دقیق و شفاف شناسایی کنید. علاوه بر اینکه باید بدانید‌ برای چه کسی تولید محتوا می‌کنید، باید بدانید چه کسانی مخاطب شما نیستند.

مخاطب را بشناسید
همیشه قرار نیست حق را به مخاطب بدهیم، ولی قطعا باید درکش کنیم. کسی که می‌خواهد برای حجاب کار کند، باید درکی از رفتار زنان بدجاب و بی‌حجاب داشته باشد. همین‌طور کسی که می‌خواهد برای شبهات نوجوانان کار کند باید درکی از زندگی نوجوان داشته باشد.
اما کسی که همه مراودات و رفت‌وآمدهایش در آدم‌های مذهبی و مکان‌های مذهبی خلاصه شده است، چطور می‌تواند جوانی که مراوداتش کافه و پارک و سینما و پارتی و… است را درک کند؟
زندگی با مخاطب و تحلیل رفتار مخاطب در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی از جمله روش‌های این تغییر نگاه است.

زندگی با مخاطب
این درک بدون زندگی و نشست و برخاست با آن‌ها ایجاد به‌سختی ایجاد می‌شود. چون از جنس علم و دانش نیست که صرفا با مطالعه به‌دست بیاید. باید با مخاطب زندگی کنید تا بفهمید چه نیازی دارند. «تجربه زیسته» بهترین راه برای یافتن نظر مخاطب است.
حتی اگر فعالیت مجازی دارید، حتی‌الامکان یک بار در هفته به صورت میدانی و واقعی با مردم در ارتباط باشید.

صدای فضای مجازی را بشنوید
ما باید صدا و حرف مخاطب را بشنویم. از آن‌جاکه مخاطب ما در فضای مجازی فعال است، از طریق پایش فضای مجازی می‌توان به تصویری کلی از فعالیت مخاطبان آن رسید.
برای این منظور سازوکارهایی با عنوان «شنیدنِ شبکه‌های اجتماعی» به وجود آمده است که ابزارهای متنوعی نیز برای آن ایجاد شده است. گوگل‌آلرت از جمله این ابزارهاست که محتوای تولیدشده در اینترنت و شبکه‌های اجتماعی تحت وب را آنالیز می‌کند و در صورت نیاز به پست الکترونیک شما می‌فرستد.
سامانه دیتاک هم یک سیستم ایرانی پیشرفته است که اطلاعات خوبی از محتوای دنبال‌شده در شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها ارائه می‌کند.

مخاطب خود را تعریف کنید
رده سنی، جنسیت، سطح رفاه، تحصیلات، موقعیت جغرافیایی، شغل و جایگاه شغلی، اصول، ارزش‌ها و هویت و افتخارات مخاطب، توقعات و اهداف او در زندگی، سبک زندگی او، سرگرمی‌ها و تفریحاتش، روابطش با خود، خدا، خانواده و جامعه، منابع اطلاعاتی او، سطح دسترسی به اینترنت و ابزارهای دیجیتالی، ترجیحات محتوایی و… اطلاعاتی هستند که به تعریف مخاطب شما کمک می‌کنند.
هرقدر این اطلاعات از پرسونا یا خصوصیات مخاطب دقیق‌تر باشد، مخاطب را بهتر می‌شناسید و پیام مناسب‌تری برای او تولید خواهید کرد.
در نهایت سعی کنید مخاطب خود را در چند خط تعریف کنید و تعیین کنید که مخاطبان شما چه کسانی هستند و چه کسانی نیستند.

ارزش پیام
مبنای ارزیابی محتوای خوب تبلیغی، تطابق آن با نیاز واقعی مخاطب است. محتوایی که نیاز مخاطب را پاسخ نمی‌دهد هیچ ارزش تبلیغی ندارد، هرچند محتوای واقعا مقدسی باشد.
حتی اگر آیه و روایتی را می‌خواهید منتشر کنید باید ابتدا به این پرسش پاسخ دهید که این آیه و روایت قرار است به کدام نیاز یا مشکل مخاطب من پاسخ دهد؟

نیاز مخاطب را بشناسید
احساس مخاطب خود را نسبت به مسائل مختلف بسنجید. البته مراقب سوالات جهت‌دار و پاسخ‌های جهت‌دار هم باشید.
در نیازسنجی به تفاوت نیاز و خواسته نیز باید توجه کرد. مثلا اگر نیاز مخاطب رفع تشنگی باشد، ممکن است خواسته‌اش آب یا نوشابه باشد. چیزی که برای ما مهم است نیاز اوست، چراکه خواسته‌اش ممکن است منطقی نباشد.